Tarihte yaşanmış büyük salgınlar nasıl sona erdi?
İnsanoğlu varlığından bu güne tarihte bir çok salgın ile baş etmiş, bir çok kayıp vermiş ve bu salgından kurtulmayı başarmıştır. Peki insanoğlu bu salgınlardan ansıl kurtuldu
Mustafa Çelebi Çetinkaya
Tarih boyunca yaşanılan salgınlar bir şekilde kontrol altına alınmıştır. Bazıları kısa süreli bazıları da oldukça uzun süreli olan bu salgınlar insanalrın uğraşları sonucu kontrol altına alınmıştır. Bu salgınlardan hareket ederek günümüzde ders çıkarabiliriz. İşte tarih boyunca yaşanmış salgınlar...
1) Antoninus (Galen) salgını
Bir günde 2 bin kişinin ölümüne neden olmuş bilinen ilk büyük veba salgını olan Galen salgını Roma imparatorluğunda yaşanmış ve doğu seferi sırasında askerler tarafından getirilmiştir. Salgından Roma İmparatorları Lucius Verus ve Marcus Aurelius Antoninus'un da etkilenmiş ve hayatını kaybetmiştir.
Roma İmparatorluğunun yüzde 30'u hayatını kaybettiği Yaşanılan salgının kızamık ve su çiçeğine de benzetilirken ortaya çıkma nedeni henüz bilinmemiyor.
2) Jüstinyen Vebası
Öncelikle Avrupada başlayıp Mısır ve Filistine sıçrayan bu salgın o zamanda Konstantinepolde tahtta İmparator Jüstiyenin oturması nedeniyle bu ismi almıştır. O dönemde imparator Jüstiyenin şehrin kapılarını kapatma önlemine larşılık şehre getirilen askeri malzemelerin içine sıkışmış fareler yolu ile bulaşmayı başarmıştır.
Farelerin tüyleri arasına gizlenen ve bir milimetreden küçük 'Xenopsylla' isimli uçucu bir böcek, midesinde 'Pasteurella pestie' denen ölümcül veba bakterisi taşıyordu. Bu böcekler uçarak çevrede bulunan diğer farelerin tüyleri arasına yerleşip hızla üredi.
İnsan vücudunun herhangi bir yerini ısırarak vücuda giren ve 3 günde ölümüne neden olan hastalık Bir hafta içinde veba şehirde hızla yayıldı ve ölümler başladı. Sarayın çevresi askeri birliklerce karantinaya alındı. Başlangıçta günde birkaç yüz olan ölü sayısı, kısa süre sonra binlere ulaştı. Mezar yerleri dolunca, ölüler denize atılmaya başlandı.
Normal seyrinde kendiliğinden yok olan hastalık Konstantinopol nüfusunun yüzde 40'ını kaybetti. Salgın iş gücü ve asker sayısını kaybeden Bizans'ın zayıflamasına ve saldırılara açık hale gelmesine neden oldu ki bu durum Avrupa tarihini kökten değiştiren gelişmelerin yaşanmasına vesile oldu.
3) Kara Veba
Tam olarak sayısının bilinmemesine karşın 75 ila 200 milyon arasında insanı öldürdüğü düşünülüyor. Tam sayıları bilmek mümkün olmasa da özellikle Avrupa nüfusunun bu yıllarda yüzde 30 ila yüzde 60 oranda azaldığı belirtilen salgın 1346 - 1353 yılları arasında meydana geldi.
Bu dönemde köklü değişiklikler ortaya çıkaran bu salgın, toplumun kiliseye inancının kırılmasına ve Rönesansın yaşanmasına sebep oldu.
4) Amerikan yerlilerinin suçiçeği ile imtihanı
17. yüzyılda Avrapalıların Amerikayı keşfi sırasında getirdikleri bakteriler kısa sürede yerlileri etkiledi.
Avrupada çokca ölme neden olan bakteri kıtanın yüzde 90'ını yok etti ve bu nedenle kolonileşme kolaylaştı. Ölümler 19. yy'la kadar sürdü.
5) Cocoliztli salgınları
Hastalık, Meksikada birkaç hastalık ile birlikte ortaya çıktı. Nedeni balıklarda bulunan salmonella bakterisi kaynaklı olduğu düşünülen salgınların 1520 - 1576 yılları arasında toplamda 15 milyona yakın insanı öldürdüğü, Maya uygarlığı için sonun başlangıcı olduğu ve yıllar içerisinde günümüz Venezuela'sından Kanada'ya kadar yayıldığı sanılıyor.
6) Kolera salgını
Tarihte yedi büyük kolera salgını yaşandı ancak bunlardan en ölümcül olanı üçüncüsü olan ve 1852 - 1860 tarihleri arasında meydana gelen salgındı. Koleranın başlıca sebebi içme sularının kirlenmesi ancak sebebin bu olduğu üçüncü salgına kadar anlaşılamadı.Uzun dönemler boyunca insan dışkıları ve atıkları aynı zamanda içme ve pişirme için kullanılan su kaynaklarına döküldü. Bunun büyük bir felaket haline geldiği yer ise o tarihlerde Hindistan oldu.
Hinduların bu gün bile yıkanmayı kutsal kabul ettiği Ganj Nehri dünyanın en kirli nehri kabul ediliyor ve içerisinde bir çok bakteri, mikrop ve virüs bulunduruyor. Bu nedenle bu bölgede daha çok görülen bu hastalık dünyanın pek çok yerine bulaşmıştı. Ne var ki, 19.yy'da yaşanan büyük salgın ile kolera tüm Hindistan'a oradan Afganistan'a ve Rusya'ya yayıldı. Resmi kayıtlara göre sadece Rusya'da bile 1 milyon insanın ölümüne neden olan salgın oradan Avrupa'ya ve Afrika'ya son olarak da Amerika'ya ulaştı.
Kolera bulaşan her 5 kişiden 1'inde tehlikeli derecede ishal görülüyor. Hızla tedavi edilmezse bu kişilerden yarısı hayatını kaybediyor. Yedi kolera salgınında toplamda ölen insan sayısı tam olarak bilinmese de bunu milyonlarla ifade etmek mümkün.
Üçüncü salgın ile doktorlar koleranın nedenini buldu ve o tarihten sonra içme suyunun arıtılması ve kaynatılması gerektiği bilgisi dünyada yaygınlaştı.
7) Üçüncü Veba salgını
1855 - 1859 yılları arasında koronavirüsün de ortaya çıktığı Çin'de başlayarak dünyaya yayılan ve sadece Çin'de ve Hindistan'da bile 12 milyon insanın ölümüne neden olan bu salgına Jüstinyen Vebası ve Avrupa'nın Kara Vebası ardından 'Üçüncü Veba' denildi.
Etkileri bir asır kadar süren salgın Amerika kıtasına uzak doğudan gelen farelerle taşındı. Ortaya çıktığı zmaanda ilerlemiş olan tıp bilimi bu hastalığın incelenmesine ve tedavi edici ilaçlar oluşturulmasına imkan sağladı. Bunların başında da antibiyotikler geldi.
8) Birinci Dünya Savaşı sırasındaki Tifüs salgını
1914 - 1918 yılları arasındasavaşın beraberinde getirdiği Tifüs hastalığı kısa zamanda dünyaya yayıldı. Avrupa ve Asya'da 25 milyon kişi hastalandı ve özellikle Sovyetler Birliği ülkelerinde 3 milyona yakın insan hayatını kaybetti. Batılı ülkeler salgına neyin neden olduğunu daha hızlı anladı ve bitlerden kurtulmak üzere önlemler alındı. Doğu ülkeleri ise daha geç önlem aldı ve bu nedenle dünyanın bu kısmında çok daha fazla sayıda insan hayatını kaybetti.
9) 1918 İspanyol Gribi salgını
Birinci Dünya Savaşı'nı takip eden yıllarda 500 milyon insana bulaşan, belirtileri dolayısıyla Koronavirüse de benzeyen H1N1 influenza virüsü neden olduğu yüksek ateş ile dünya genelinde 50 ila 100 milyon arasında sağlıklı insanın ölümüne neden oldu. Bu sayı birinci ve ikinci dünya savaşlarında ölen insan sayısının toplamından kat kat daha fazladır. Ateşin yüksekliğinin bağışıklık sisteminin yüksekliği ile doğru orantıda olması virüsün diğer salgınalrdan farkını gösterdi.
10) 1957 Asya Gribi salgını
Ördeklerde mutasyona uğrayarak insana geçen bir hastalık olduğu düşünülen ve Çin'de başlayan Influenza-A virüsü Kısa zamanda yayılım gösterdi. Asya Gribi olarak adlandırılan hastalık 4 milyona yakın insanın canına mal oldu. Aşısı bulunarak daha fazla can kaybının önlendiği hastalıkta Bir yıl içerisinde 40 milyon kişi aşılandı.
Asya Gribi kitlesel aşılanmanın önemini ve etkisini gösteren en önemli örneklerden biri haline geldi.
