Eksternal Radyoterapi: Eksternal Radyoterapi Nedir? Kanserli Hücreler Nasıl Çoğalır?

Radyoterapi uygulamaları uygulanma şekillerine göre ikiye ayrılmaktadır. Bu ayrım ise radyoterapinin eksternal yani hücreye dışardan uygulanması ya da brakiterapi yani doku içine ya da direkt olarak kanserli hücre odaklı olmasına göre ayrılmaktadır.

Dünya çapında radyoterapi uygulamaları sıklıkla görülmeye başlamıştır. Bu uygulamaların çok büyük bir kısmı eksternal yani dokuya dışardan olacak şekilde yapılmaktadır.

Radyoterapi Nedir?

Radyoterapinin çeşitlerine bakmadan önce radyoterapinin ne olduğunu bilmek gerekir. Radyoterapi temelde kanserli hücrelerin radyasyonu kullanarak yok edilmesi durumudur. Radyasyonu insan sağlığına yararlı olacak şekillerde kullanmanın en net örneği olan radyoterapide radyasyonun hücre üzerindeki yıkıcı etkileri zararlı hücrelere karşı uygulanmaktadır. Burada bahsedilen zararlı hücreler ise kanserli hücrelerden başka bir şey değildir.

Kanserli hücreler ya da diğer adıyla tümörler yüksek hızda çoğaldıkları için bu hücreleri durdurmanın daha etkili bir yolu bulunmamaktadır. Kişinin vücuduna radyasyonu kontrollü bir şekilde yayarak gönderildiği bölgedeki hücreleri öldüren radyoaktif izotoplar bu noktada önemli rolü üstlenmektedir.

Kanserli Hücreler Nasıl Çoğalır?

Kanserli hücreler kişinin hücrelerinde meydana gelen hatalardan ortaya çıkarlar. Bu hücreler üst seviyede çoğalma kabiliyetine sahiptir. Normal ve sağlıklı hücrelerden çok daha hızlı şekilde çoğalan bu kanserli hücreler ilk aşamalarda fark edilemeyebilir. Özellikle kötü huylu olanlar ilk aşamalarda belirti vermezler ve hastalık son evrelere gelene kadar fark edilemez. Kötü huylu kanserlerde şişlik oluşması durumunda herhangi bir ağrı hissedilmez ve bu durum kistin fark edilmesini zorlaştırır.

Hızlı bölünen kanser hücreleri kısa sürede farklı bölgelere yayılabilir. Bu durumda tedavi de daha zor hale gelmektedir. Bunun sebebi radyoterapi sırasında sağlıklı hücrelerin de öldürülmesinden dolayı kişinin metabolizmasının olumsuz etkilenmesidir. Sürekli olarak kanserli hücreleri öldürmek için uygulanan radyoterapiler kişinin bağışıklığını çok düşürmektedir. Kişinin toparlanması için parça parça uygulanan seanslara uzun aralar verildiğinde de kanserli hücrelerin hızla çoğalarak farklı dokulara sıçrama ihtimali ortaya çıkmaktadır.

Radyoterapi Nasıl Uygulanır?

Radyoterapinin uygulanma şekline ve tedavinin geri kalanına radyasyon onkoloji uzmanları karar vermektedir. Bu uzmanlar aynı zamanda tedavinin durumunu da sürekli olarak takip etmektedirler. Radyoterapinin uygulanması ise kontrollü bir şekilde radyasyon oluşturulmasına dayanır. Yarılanma ömrü bilinen bir radyoaktif izotop kişinin vücuduna gönderilir.

Vücuduna nasıl ve nereden gönderileceği kanserli hücrelerin yerlerine göre belirlenmektedir. Bu izotop gönderildikten sonra aktifleştirilmesi için yüksek enerjili ışınlar gönderilir. Yüksek enerjili ışınların sayesinde ışıma yapan izotop civarındaki hücreleri öldürecek seviyede radyasyon yayar. Bu radyasyonun boyutu kanserli hücrelerin miktarına ve kapladığı alana göre değişiklik göstermektedir. Bu şekilde doku dışından uygulanan terapilere “Eksternal Radyoterapi” adı verilmektedir.

Radyoterapi Merkezleri

Radyoterapi merkezlerinde bu konuda son derece uzman ekipler bulunmaktadır. Tedavinin gerekliliklerinden olan bu donanımlı ekip tedavinin kontrollü bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamaktadır. Tedavinin muhtemel tehlikeleri arasında kişinin sağlıklı dokularını yüksek miktarda öldürmek gibi riskler bulunmaktadır. Bunların minimuma indirilmesi için radyasyon onkolojisi ekibinin son derece bilgi sahibi olması çok önemlidir.

Ekip içinde radyasyon fizikçisi, radyoterapi teknikeri ve onkoloji hemşiresi bulunmaktadır. Fizikçi tedavinin teorik kısımlarını ve radyasyon hesaplamalarının yapmaktadır. Genellikle cihazların ve kullanılan izotopların radyasyon üretme kapasitesini hesaplamaktadır.

Teknikerler ise cihazların uzman bir şekilde kullanılmasını sağlamak üzere eğitim alırlar. Cihazlardan sorumlu olan bu teknikerler tedavinin uygulanmasında önemli bir rol üstlenirler. Hemşireler de tedavi sürecinde hastanın ihtiyaçlarının karşılanması, gerekli ilaçların verilmesi gibi görevleri üstlenirler.

Eksternal Radyoterapi Nasıl Uygulanır?

Eksternal radyoterapi uygulanmadan önce hastanın hazırlanması gerekir. Hastanın üzerinde metal içerikli aksesuarların hepsi çıkarılmalıdır. Plastik ve silikon benzeri malzemelerden yapılmış eşyaların çıkarılması şart değildir.

Daha sonra hastaya önlük verilir ve kıyafetleri de çıkarılır. Kıyafetlerin üstündeki metal detaylar sorun yaratmaktadır. Daha sonra hasta yatağa doğru pozisyonda yatırılır. Bu pozisyon daha önceden hastanın radyasyona maruz bırakılacak bölgesi hesaba katılarak belirlenir. Ardından radyoterapi cihazı hastanın üzerinde belirli açılarda ve rotalarda gezerek tedaviyi uygulamaya başlar.

Eksternal radyoterapi genellikle birkaç hafta sürecek şekilde seanslar şeklinde uygulanmaktadır. Bu seanslar ve kaç doz verileceği gibi detaylar uzmanın önerisine göre belirlenmektedir.

Eksternal Radyoterapi Ne Kadar Süre Boyunca Uygulanır?

Eksternal radyoterapinin hangi dozlarda ve haftada kaç kere ya da ne kadar süre boyunca uygulanacağı hastanın durumu ile ilgilidir. Bazı hastalarda kanser hücrelerinin yoğunluğu son derece az olmaktadır.

Özellikle hastalığın ilk aşamalarda fark edildiği hastalarda birkaç seans radyoterapi uygulaması ile hücrelerin önüne geçmek mümkün olmaktadır. Hastalığın ilk evrelerde fark edilemediği durumlarda ise hastanın tedavisi için daha uzun süreler gerekmektedir. Daha çok seans uygulanarak devam edilen terapiler küçük aralar verilerek yinelenebilir. Bu nedenle tedavinin süresi hastanın durumuna göre belirlenmektedir.

Eksternal Radyoterapi Hangi Durumlarda Uygulanır?

Eksternal radyoterapi hastalara farklı amaçlarla uygulanmaktadır. Hastaların bazılarında kanser hücreleri sadece eksternal radyoterapi ile tedavi edilemeyecek durumda olmaktadır. Hücrelerin çok genişlemiş olması, işlemin uygulanması tehlikeli olan bölgelerde ortaya çıkmış olması gibi sebeplerden dolayı eksternal radyoterapinin yetersiz kaldığı durumlarda cerrahi müdahale de gerekebilir.

Radyocerrahi uygulamaları öncesinde kanserli hücrenin ya da tümörün küçültülmesi amacıyla eksternal radyoterapi uygulanabilir. Bu durum kişiyi radyocerrahi tedavisine hazırlamak için yapılmaktadır. Bunun dışında yine cerrahi müdahale sırasında da uygulanması mümkündür. Cerrahi müdahalenin tamamlandığı ve kanserli hücrelerin çok büyük çoğunluğunun temizlendiği ancak mikroskobik boyutta hücrelerin kaldığı durumlarda da radyoterapi uygulanmaktadır.

Bunun yanında bazı hastalarda eksternal radyoterapi direkt olarak kanser hastalığının ana tedavi yöntemi olarak uygulanmaktadır. Son olarak hastalığın tam olarak iyileştirilmesinin mümkün olmadığı durumlarda hastanın daha iyi hissetmesini sağlamak amacıyla uygulanabilir. Bu açılardan bakıldığında eksternal radyoterapi son derece avantajlı bir yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır.

Tedavide Kullanılan Işının Önemi

Radyoterapi için uzmanlar farklı tipte ışınlar kullanmayı tercih etmektedirler. Bu ışınlar X – ışınları olabildiği gibi elektron demeti de olabilmektedir. İkisi arasındaki farkları bilen uzmanlar kişinin ve hastalığın durumuna göre hangi ışınları kullanacaklarına karar verirler.

X – ışınları radyoaktif izotop üzerine gönderildiğinde daha alt katmanlardan elektron koparmaktadır. Bunun sebebi daha yüksek enerjiye sahip olmasıdır. Bu alt katmanlardan kopan elektronlar da daha yüksek enerjiye sahip olduğu için daha güçlü bir radyoaktif ışıma gerçekleşmektedir. Bu nedenle x – ışını kullanımı tedavi edilmesi gereken hücrelerin çok olduğu durumlar için mantıklıdır.

Elektron demeti gönderildiğinde ise gerçekleşen ışıma daha düşük şiddette olmaktadır. Buna bağlı olarak ortaya çıkan radyasyonun şiddeti de daha az olmaktadır.

Eksternal Radyoterapinin Yan Etkileri

Her ne kadar bu uygulama kanser hastalığının bilinen en etkili tedavisi olsa da belirli yan etkileri olmaktadır. Bu yan etkiler özellikle tedavinin uygulandığı haftalarda hastalara büyük zorluklar yaşatabilir.

Bu yan etkiler başta kemik ağrısı ve baş ağrısı gibi ağrılar olmaktadır. Şiddetli ağrıların etkisiyle hasta belirli bir süre sıkıntı yaşayabilir. Bunlara ek olarak belirli bir süre mide bulantısı ve buna bağlı olarak kusma görülebilir. Ayrıca özellikle akciğer kanseri hastalığında öksürük sırasında ağızdan ve boğazdan kan gelmesi de muhtemeldir.