Koronavirüs sözlüğü: Kullanılan terimler ne anlama geliyor?

Merak ettiğiniz bütün bu kavramların anlamlarına koronavirüs sözlüğümüzden bakabilir ve anlamlarını öğrenebilirsiniz.

184

   Türkiye'de bulunan  koronavirüs danışma hattının telefon numarası 184. Hattı arayanlara sağlık durumları ile ilgili sorular soruluyor ve koronavirüs şüphesine bakılarak hastaneye gitmeleri talep edilebilmekte. Hastanın  da aciliyet durumu değerlendirilip ambulans gönderilmesi için 112'ye talepleri  iletilebilmekte.

Anamnez

   Hastanın, hastalığı ve çevresi ile ilgili verdiği bilgi. Koronavirüs gibi bulaşıcı bir salgın döneminde, hekimların ya da paramediklerin hastaya karşı yaklaşmadan önce doğru anamneze sahip olmaları, uygulayacakları ilk müdahaleyi ve de  alacakları önlemi bilmek açısından kritik bir öneme sahip.

Antikor testi

  Bir kişinin koronavirüse yakalandıktan sonra ki bir miktar bağışıklık geliştirip geliştirmediğini göstermekte olan bir test. Bu testte insan bedeninde virüsle mücadele etmekte olan  antikorların varlığı inceleniyor.

Asemptomatik

   Koronavirüsün bulaştığı ama hiçbir hastalık belirtisinin de göstermediği kişilerde oluşan duruma verilen isim. Araştırmalara göre bazı kişilerde  gözüken öksürük ve ateş gibi hastalığın yaygın semptomları ortaya çıkmıyor.

Aşı

Bedenin bir virüse karşı antikor üretmesini ve bu sayede o virüsün neden olduğu hastalığa yakalanmamasını sağlayan bir tedavi.

Bulaş

   Bulaşma sözcüğünün yanlış kullanımı, bulaşmak fiilinin mastarsız hali. Son dönemde uzmanlar tarafından "bulaş riski" gibi kavramlar kullanılsa da TDK'de bulaş sözcüğü bulunmuyor.

Covid-19

    İlk olarak Çin'in Vuhan şehrinde insanlara bulaştığı belirtilen  SARS-COV-2 virüsünün insanlarda neden olduğu hastalığın adı. Genellikle akciğeri etkileyerek solunum güçlüğüne yol açıyor. Virüs ve hastalık adları arasındaki farkı, HIV virüsünün neden olduğu AIDS hastalığı gibi düşünebilirsiniz.

Eğriyi düzleştirmek

   Hastalığın nüfustaki yayılım hızını yavaşlatmak. Böylece hızlıca birden fazla kişinin hastalanması yerine bu kişilerin uzun vadede azar azar hastalanması, aynı anda hasta olan insan sayısı azalacağı için sağlık sistemi kapasitesinin aşılmaması  da bu durumda hedefleniyor.

Entübe/ekstübe

Solunum cihazı bağlanan şahsa entübe, solunum cihazı çıkartılan şahsa de ekstübe deniyor. Bu kavramlar adlarını, hastanın ciğerlerine hava ileten tüpten alıyor.

Filyasyon

    Bir hastalığın kaynağını bulabilmek  ve bu hastalığın yayılma zincirini takip edebilmek. Bu incelemeyi yapan sağlık çalışanları hastanın temas ettiği herkesi bulup, onların sağlığını denetlemeyi, ilaveten hastaya virüs bulaştıran kişiyi bulmayı da hedefliyor.

Grip

    İnsanlarda her yıl görülen, öksürük ve ateşe yol açabilen bir hastalık. Kış aylarında daha yaygındır. Grip virüsü çabucak evrim geçirdiği için kalıcı bir aşısı henüz bulunamadı. Fakat her yıl, o yıl görülen virüs türlerini hedef alan aşılar piyasaya çıkıyor.

Hidroksiklorokin

    Belirli sıtma türlerinin önlenmesi ve tedavisi için kullanılan bir tür ilaç. Bunun SARS-COV-2'ye karşı da etkili olabileceği düşünülmekte. Henüz kanıtlanmamış olsa bile  bazı ülkeler bunu tedavide kullanıyor. Öte yandan bazı uzmanlar da ilacın Covid-19 hastalarına olumlu etkisinin az olduğunu, iyileşmiş olsalar bile bir yıl sonra kalp problemleri ve körlüğe yol açabileceğini söylüyor.

İmmün

   Bağışıklık. Bir kişinin virüse maruz kaldıktan sonra bedeninin virüsü yok etmeyi öğrenmesi. Covid-19 hastalığına yakalanan kişilerin iyileştikten sonra en azından bir süre boyunca bu hastalığa yeniden yakalanmayacağı düşünülüyor. Öte yandan çeşitli ülkelerden Covid-19'u atlatmış hastaların yeniden hastalandığına dair haberler geliyor. Fakat bunun test sonuçlarındaki hatalardan ya da o kişilerin bağışıklık sistemlerine özgü problemlerdan olup olmadığı henüz netlik kazanmadı.

Karantina

Bulaşıcı bir virüse maruz kalan insanların, hastalığın yayılmasını önlemek amacıyla izole edilmesi.

Kendini izole etmek

Hastalığın yayılmasını yavaşlatmak için evlerde kalıp diğer bütün insanlarla teması kesmek.

Koronavirüs

   Hayvanlarda ağır ya da hafif hastalıklara yol açabilen bir virüs grubu. Daha önce SARS ve MERS virüsleri insanlar arasında salgına yol açan bu virüs ailesinde bulunan SARS-COV-2 türü koronavirüs 2020'de dünya genelinde hızla yayılmaya başladı. Nezle ve grip virüsleri de koronavirüs ailesinde yer alıyor.

Kuluçka dönemi

Virüsün bulaşması ile hastalık belirtileri göstermek arasında geçen, insanların farkında olmadan virüsü bulaştırabildikleri dönem.

Olağanüstü hâl

   Devletlerin kriz zamanlarınde günlük hayatı kısıtlaması. Bunlar ülkeden ülkeye değişiklik göstermekle beraber okulların ve işyerlerinin kapatılması, seyahatlerin yasaklanması, özgürlüklerin kısıtlanması ve ordunun polislere, hekimlara yardım etmek için sokağa çıkması gibi önlemler içerebiliyor.

Pandemi

Birden çok ülkede aynı anda ciddi bir hastalığın salgın durumunda yayılması.

PCR testi

Açılımı Polimeraz Zincir Reaksiyonu (Polymerase Chain Reaction) olan bu testte, Covid-19 şüphelilerinin burun ve boğazlarından alınan örneklerde SARS-COV-2 olup olmadığı inceleniyor.

Pik

   İngilizce zirve anlamına gelen peak sözcüğünün Türkçe okunuşu. Hastalığın belirleme edilebilen yayılma hızının zirveye ulaşması anlamında kullanılıyor. Çoğu ülkede önlemler vasıtası ile belirleme edilen günlük yeni hasta sayısı belli bir noktadan sonra azalmaya başlıyor.

Plazma tedavisi

   Covid-19 geçirdikten sonra koronavirüse bağışıklık kazanmış kişilerden alınan kandaki antikorların Covid-19 hastalarına enjekte edilerek virüse karşı savaşması ve bağışıklık kazanmalarını hedefleyen tedavi. SARS, MERS ve Ebola'nın tedavisinde de denenen bu tedavinin koronavirüs hastalarındaki etkisi yüzde yüz incelenmiş olmasa da umut vadediyor.

Pnömoni

Pek çok dilde zatürre anlamına gelmekte olan kelime, akciğer yangısı. Ateş, öksürük ve balgamla görünen, tehlikeli bir akciğer hastalığıdır.

SARS

   Açılımı Şiddetli Akut Solunum Yolu Sendromu (Severe Acute Respiratory Syndrome) olan hastalık. 2003'te Asya'da yayılan bir koronavirüsten kaynaklanmıştı. 2020'de yayılan koronavirüs de solunum yolunda benzer problemlere  neden olduğu için onun adı da SARS ile başlıyor: SARS-COV-2

Semptom

   Bir hastalığa yakalanan kişinin gösterdiği hastalık belirtileri. Bunlar virüsten kaynaklı ortaya çıkabileceği gibi bağışlıklık sisteminin, enfeksiyonu yok etmek için verdiği çaba sonucu ortaya çıkan belirtiler de olabilir. Covid-19'un semptomları arasında ateş, kuru öksürük ve solunum yetmezliği yer alıyor.

Sokağa çıkma kısıtlaması

   İnsanların günlük hayatına müdahale eden, sokağa çıkmayı belli kurallara bağlayan uygulama. Bu, yaşlılar gibi belli grupların sokağa çıkmamasının tavsiye edilmesi biçiminde olabileceği gibi şehir ya da ülke genelinde kritik işleri yürütenler dışında hernet sokağa çıkmasının yasaklanması olarak da uygulanabilir.

Solunum cihazı

Akciğerin solunum yapamayacak hâle geldiği durumlarda, hastanın ciğerine oksijen pompalayıp ciğerlerden salınan karbondioksiti de geri çeken cihaz.

Sosyal mesafe

   İnsanlara fiziksel olarak yakınlaşmamak. Amacı, bir kişiden diğerine virüs geçişini azaltmak. Kuralları ülkeden ülkeye değişim gösterse de genellikle beraber yaşadığınız insanlar dışında kimseyle görüşmeme, evden çalışma, toplu taşımayı kullanmama gibi önlemleri içerir.

Sürü bağışıklığı

Nüfusun büyük bir kısmının virüse maruz kalıp hastalığa bağışıklık kazanmasından sonra hastalığın yayılma hızının yavaşlaması.

Temaslı takibi

Covid-19 hastalarıyla temas etmiş kişilerin bulunması, sağlıklarının incelenmesi ve takip edilmesi.

Temel Bulaşıcılık/Üreme Katsayısı (R0 Değeri)

   Virüsün bulaştığı her bir kişinin ortalama kaç şahsa bulaştırdığını gösteren sayı. Alınan sosyal önlemlere göre ülkeden ülkeye değişebiliyor. Londra'daki Imperial College, dünya çapında ortalamasının 1,5 ile 3,5 arasında olduğu tahmin ediliyor. Bazı yoğun nüfusa sahip bölgelerde bu sayı artabiliyor. Örneğin Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, İstanbul'da Nisan başında bu sayının 16 olduğunu söylemişti. Alınan önlemlerle bu sayının 1'in altına düşürülmesi, salgının yavaşlaması ve yok olmasını sağlayabiliyor.

Triyaj

   Türkçesi öcelikleme olan, hastaları sağlık durumlarına göre önceleme tekniği. Bugün aile doktorleri ve hastanelerde, koronavirüs taşıdığından şüphelenilen hastaları diğer hastalardan ayırmak ve öncelikli olarak tedaviye ihtiyacı olanları belirleme etmek için kullanılıyor.

Virüs

   Canlıların hücrelerine girerek kendi kopyasını yaratan bir nesne. Virüslerin canlı olup olmadığı tartışılsa da bilim dünyasındaki genel kanı, cansız oldukları yönünde. Bunun sebebi ise canlıların kendilerini tekrar üretebilirken virüslerin üremek için bir canlı hücreye ihtiyaç duyması. Canlılar bulundukları ortama göre değişim geçirirken virüsler bir hücreye girmedikleri müddetçe hiçbir dinamiklik göstermiyor.

  Corona Virüs (Korona virüs covid-19)

   Çin’in Wuhan kentindeki bir hayvan pazarından kaynaklı olarak tüm dünyaya yayılan ve ölümcül bir virüs olan COVID-19 virüsü can almaya devam ediyor. Uzmanlar aşının bulunması için büyük çaba harcarken pandeminin tam olarak ne zaman biteceği belirtilemiyor.

CORONA VİRUS NEDİR?

    Solunum yoluyla yani, oldukça kısa bir zamanda geniş kitlelere ulaşıp hastalandırabilecek bir bulaşma yoluyla dünyaya yayılan, Çin’de ortaya çıkan bir virüstür. Çin, oldukça çeşitli besinlerin (hayvan, böcek vb.) yoğun şekilde tüketildiği, çok kalabalık bir ülke olduğundan dolayı, aslında hayvanların taşımakta olduğu bazı mikroplar insana bulaşarak adapte olmayı sıklıkla başarıyorlar. Bu mikroplar henüz yeni ortaya çıktıklarından dolayı onlara karşı “bağışık” olma durumu insanlarda ne yazık ki “sıfır” oluyor; yani virüs, bulaştığında hastalanma potansiyeli olan herkesi bir şekilde hastalandırıyor. Yani burada, herhangi bir mikrobun herkesi bulaştığında hastalandırmadığını, yalnızca belirli kişilerin hastalandığını ve yalnızca, aynı şekilde belirli kişilerin (kronik hastalığı olanlar, zayıf bağışıklığı olan, düşkün/çok yaşlı insanlar) ağır şekilde hastalanabiliyor.

CORONA VİRÜSÜ BELİRTİLERİ NELERDİR?

   Corona virüsün ateş, öksürük ile nefes darlığı, başlı şekilde sözü edilen belirtileridir. Fakat her türlü solunum yolu hastalıklarının belirtilerini de dikkate almakta fayda bulunmaktadır. Burun akıntısı, halsizlik durumu ve vücut ağrısı da belirtiler arasında bulunuyor. Kişi virüsle karşılaştıktan sonra genel olarak 2 gün içerisinde belirtiler ortaya çıkabilirken bu süre 14 güne kadar da uzayabiliyor. Virüsün ileri seviyeye geçmesi durumunda ise bazen zatürre gibi hastalıklar da gerçekleşebilmektedir.

   Yeni Corona Virüs (COVID-19) pandemisinin gittikçe büyüdüğü son zamanlarımızda bu virüsün solunum sisteminin yanı sıra bir de göz tutulumu yapabileceğini ve hatta ilk bulguların göz üzerinde olabileceği de unutulmamalıdır. Bir de yapılan son açıklamalarla beraber koku ile tat duyusu kaybının corona virüs bulgusu olarak yer alabildiği belirtildi.

   Zira ilk şüpheli vakaları teşhis ederek bildiren ve kendisinin de enfekte olduktan sonra hayatını kaybettiği bilinen hekimin de göz doktoru olduğu biliniyor. Virüs göze damlacık yoluyla bulaşıyor ve gözde konjonktivite (kırmızı göz hastalığı) sebep olabiliyor.

   Corona virüs ülkemizde hızlı şekilde ilerlese de alınan tedbirlerle salgının yavaşlatılması öngörülüyor. Virüsten korunmak için maske takmak, dezenfektan kullanmak, elleri bol bol yıkamak gerekiyor. Kişilerle temasın en aza indirilmesi gerektiği belirtilirken marketten alınan kapalı ambalajdaki yiyecek ve içeceklerin de mutlaka yıkandıktan sonra tüketilmesi gerektiği vurgulanıyor.