Osmanlı'nın Başına Geçmiş En Zeki Padişahlardan Biri: İkinci Mahmut

Osmanlı devleti dünyaya egemen olmuş, adalet ve gücün simgesi haline gelmiş sembolik bir devlettir. Kuruluş, yükselme bir yana, duraklama ve gerileme devrinde bile çok zeki padişahlar tahtı elinde tutmuş, ülkesi için oldukça doğru kararlar almıştır. 

Konu Osmanlı padişahlarına gelmişken, padişahların müthiş zekalarından bahsetmeden geçmemeli. Bu gün Avrupa başta olmak üzere bir çok ülke Osmanlı padişahlarından o dönemin dahileri diyerek bahseder. Fatih Sultan Mehmet'ten Kanuni Sultan Süleyman'a, Yıldırım Bayezit'ten Abdülhamit'e pek çok padişah döneminde efsaneler yaratmış, sadece kendi halkının değil; dünyadaki çoğu halktan övgüler almışlardır. 

En zeki padişahlar arasında olan II. Mahmut, devrinin büyük liderlerindendir. İkinci Mahmut, şehzadeliği sırasında sultan olan amcası Üçüncü Selim tarafından himaye edilmiş ve eğitimiyle bizzat ilgilenilmişti. Üçüncü Selim tahttan indirildikten sonra ise, tahta çıkan Dördüncü Mustafa tarafından katledilmek istenmiş fakat harem'deki kadınlardan birisinin sayesinde çatı arasına kaçarak canını zor kurtarmıştır. Mehmet Alkan hoca bu olayı, harem'in Osmanlı siyasetindeki son etkisi olarak adlandırır. devam edersek, Şehzade Mahmut, istanbul'a Üçüncü Selim'i tahta çıkarmaya gelen Rusçuk ayanı Alemdar Mustafa paşa tarafından, Üçüncü Selim daha önceden katledildiği için tahta çıkarılmıştır.

Senedi İttifak ile otoritesini güçlendirdi

Tahta geçtiğinde, siyasi bir desteğe haiz olmayan ve yeniçeri güruhunun da pek iyi gözle bakmadığı Mahmut, iktidarını sağlamlaştırmak için askeri güce ihtiyaç duyuyordu. o askeri güç ise, dönemin feodal beyleri olan ayanlarda vardı: Böylece Mahmut, sultanlığını korumak için ayanlarla sened-i ittifak adı verilen antlaşmayı imzalamıştı. ayanların, bu antlaşmayı imza etmek için şehre gelişleri de oldukça görkemliydi: birbirinden ilginç kıyafetlere haiz hassa askerleriyle kente gelen ayanlar, aslında Mahmut'un gövde gösterisi niteliğindeydi.

Bir süre sonra, iktidarını sağlamlaştıran Mahmut, mutlak egemenliğini sağlamak için ayanlarla hesaplaşmak zorunda olduğunu biliyordu: ayanları görüşme bahanesiyle bir araya topladı ve onlardan ani bir biçimde kurtuldu: hepsini öldürttü. birkaç ayan hariç artık mutlak otoriteye sahipti. 

Yeniçerileri kaldırdı

Yeniçerilerle de hesaplaşmak için bekleyen Mahmut, amcası Selim'in düştüğü hataya düşmemek için en uygun anı kolladı ve yunan isyanı sırasında askerlerin isteksiz savaştığı propagandasının da yardımıyla 1826 yılında harekete geçti halktan da destek alarak yeniçerilerin kökünü kazıdı. Vaka-i Hayriye (hayırlı olay) sonrası şehirde yaşayan tüm yeniçeriler katledildi ve hatta mezarları bile bozuldu. fakat bu olay, henüz o sırada devam eden Yunan savaşı'nı olumsuz etkiledi çünkü elde doğru düzgün bir düzenli ordu kalmamıştı.

Yeni ordu: Asakar-ı Mansure-i Muhammediye

Asakir-i Mansure-i Muhammediye adıyla bir ordu kurdu fakat bunlar hemen faaliyete geçemedi. Mahmut, nazarımda devletin üçüncü kurucusudur, Osman Bey ve Fatih'ten sonra. kendisi döneminde, cumhuriyet dönemine de taşınacak olan bürokratik yapıların temeli kuruldu. Modern anlamdaki orduya benzeyen bir ordu yapısı teşekkül etmeye çalıştı. Postane vb. birçok yeniliğe imza attı. kısacası, Osmanlı İmparatorluğu bir müddet daha düşe kalka varlığını idame ettirdiyse bunda hiç kuşkusuz en büyük hisselerden birisini Mahmut'a vermeliyiz.

Bu dönemde yine pek çok yenilik ve düzenlemeler yapılarak devlet ayakta tutulmaya çalışmış, devletin işlemez hale gelen pek çok kurumu değiştirilmiş, devlet erkanları başta olmak üzere halka yenilikler benimsetilmeye çalışılmıştır. 

İkinci Mahmut döneminde idari alanda yapılan ıslahatlar

• Divan teşkilatı kaldırılmış, yerine nazırlıklar kurulmuştur.
• Tımar sistemi kaldırılmıştır.
• Devlet memurlarına maaş bağlanmıştır.
• Memurlara fes, ceket ve pantolon giyme mecburiyeti getirilmiştir.
• Memurlar, dahiliye ve hariciye diye ikiye ayrılmıştır
• Memurların yargılanması için dar-ı şura-yı bab-ı ali adında bir mahkeme kurulmuştur.
• Müsadere sistemi kaldırılmış, mülkiyet hakkı tanınmıştır.
• Osmanlı'da ilk kez posta teşkilatı kurulmuştur.
• Askeri işleri düzenlemek amacıyla askeri şura oluşturulmuştur.
• İlk kez askeri amaçlı nüfus sayımı yapılmıştır.
• Taşra teşkilatı eyalet, liva ve kazalar olarak düzenlenmiştir. iller, merkeze bağlanmıştır.
• Mahalle ve köylere muhtarlar atanmış, ayanların etkisi kırılmaya çalışılmıştır.
askeri alanda yapılan islahatlar
• Alemdar mustafa paşa, nizam-ı cedid ocağı’nın yerine sekban-ı cedid ocağı’nı kurmuştur.
• ii.Mahmut, sekban-ı cedid ocağı’nı kaldırmış, yerine avrupa tarzında eşkinci ocağı’nı kurmuştur.
• ii.Mahmut, halkın desteği ile yeniçeri ocağı’nı kaldırmıştır (1826). bu olaya vaka-i hayriye denir. böylece: 

-İslahatların önündeki en büyük engel kalkmıştır.
-Halkta yeniçerilere karşı düşmanlık başlamıştır.
-Yeniçeri mezarları tahrip edilmiştir.
-Yehter yasaklanmıştır.
-Padişah yönetime egemen olmuştur.
-Yeniçeri ocağı’nın yerine avrupa tarzında asakir-i mansure-i muhammediyye adı ile yeni bir ordu oluşturmuştur.
 

ekonomi alanında yapılan ıslahatlar

• Özel sektör teşvik edilmiştir.
• Yerli malı kullanılması teşvik edilmiştir.
• Müslüman tüccarlara gümrük kolaylığı sağlanmıştır.
• Balta limanı antlaşması ile ingiltere ve fransa’ya büyük ekonomik tavizler verilmiştir.
 

eğitim - kültür alanında yapılan ıslahatlar

• İlköğretim zorunlu hale getirilmiştir.
• Avrupa tarzında eğitim verecek okullar açılmıştır (mekteb-i tıbbiye, mekteb-i adliye vb.).
• Avrupa’ya ilk kez öğrenciler gönderilmiştir.
• Takvim-i vakayi adlı ilk resmi gazete çıkarılmıştır.
• Avrupa tarzı müzikler serbest bırakılmıştır.
• İlk kez karantina sistemi uygulanmıştır.
• Padişah, resmini devlet dairelerine astırmıştır.
• ii.Mahmut yurdu tanımak için yurt gezilerine çıkmıştır.